Aziz Paul’un Hristiyanlığı yayma girişimlerinde bulunduğu, Mısır Kraliçesi Kleopatra’yla Roma İmparatoru Markus Antonius’un ziyaret ettiği, Meryem Ana ile Aziz John’un son günlerini geçirdiği Efes, günümüzde yılda ortalama 1,5 milyon turistin ziyaret ettiği, Türkiye’nin en önemli kültürel mirasıdır.

On kilometrekarelik alanda, Eski Dünya’nın Yedi Harikası’ndan biri olan Artemis Tapınağı, özellikle Hristiyanlar için kutsal olan Meryem Ana Evi, Türkiye’nin en görkemli antik kenti Efes, Hz. İsa’nın havarisi Aziz John’ın mezar ve kilisesi, Yedi Uyuyanlar Mağarası’yla Türk – Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin en güzel örnekleri olan İsa Bey Camii’ni barındıran Selçuk Efes adeta bir avuç toprakta dünya mirası sunar.

ARTEMİS TAPINAĞI: Anadolu’nun ana tanrıçasına adanan Artemis Tapınağı, Arkaik Dönem’de Kroisos’un yardımıyla mimar Chersiphron, Giritli Metagenes ve Thedoros tarafından inşa edilmiştir. Tapınak dönemin en önemli kutsal alanı kabul görmekteydi. Yüzyıllar boyunca sadece tapınma ve kötülüklerden korunma amaçlı olarak değil aynı zamanda Tanrıça Artemis’in kült heykelinin ve tapınağın diğer zenginliklerinin, adakların saklandığı yer olarak da kullanılmıştır.

ST JOAN (AZİZ YUHANNA) KİLİSESİ VE BAZİLİKASI : Hristiyanlığın kabul edilmesinden sonra  tüm Roma İmparatorluğu’nda olduğu gibi Efes’te de kiliseler inşa edilmeye başlandı. Üçüncü Ekümenik Konsey ya da diğer adıyla Birinci Efes Konsülü MS 5. Yüzyılda burada toplandı. Bundan iki yüzyıl sonra St John Bazilikası’nın etrafında önemli bir hac yeri oluştu.

Şu anda kent merkezinde Kale’ni,n eteklerinde olan St John Kilisesinin içinde olan St Joan (Aziz Yuhanna) mezarı üzerinde İS 300’den beri çeşitli anıtsal yapılar bulunuyor. İmparator 1. Justinian MS 6. Yüzyılın ilk yarısında bu hac merkezi için kubbeli bir bazilika yaptırdı ve burası 6-7 yüzyıldan itibaren piskopos kilisesi olarak hizmet etti.

PAULUS MAĞARASI: Bülbül Dağı’nın kuzey yamacında, denizden yaklaşık 80 metre yükseklikte bulunan küçük mağara kilisesi Paulus Mağarası adını taşımaktadır. Mağaranın 1922 yılına kadar devamlı ziyaret edildiğini kanıtlayan 300 civarında grafitinin yanı sıra beş bölümlü duvar resimleri dikkat çekmektedir. Özellikle batı duvarındaki tasvirde Apokrif belgelerde anlatılan ve isimlerin açıkça göründüğü Havari Paulus’un verdiği vaaz anlatılmaktadır.

YEDİ UYUYANLAR: Panayır Dağı’nın doğu yamacında bulunan Yedi Uyuyanlar mağarası ile yedi genç Hristiyanın 3. Yüzyılın ortalarında bir mağaraya kapatılıp bundan 200 yıl sonra uyandırılmasını anlatan azizler geleneği arasında bir bağlantı kuruluyor. Mezarları üzerine kilise de yapılan bu yer günümüzde de Hristiyan ve Müslümanlar için kutsal olarak görülüyor.

MERYEM ANA EVİ: Bülbül Dağı’nda Hristiyanlığın kutsal anası Meryem Ana’nın evi bulunmaktadır. Hz. İsa, çarmıhta son nefesini vermeden önce, annesini, havarisi olan Aziz John’a emanet etmiştir. Bunun üzerine, Aziz John’un Meryem Ana’yı, Kudüs’te kalmasını sakıncalı bulduğundan, yanına alarak Efes’e geldiğine, Bülbül Dağı eteklerinde sık ağaçlarla kaplı bir köşede yaptığı kulübede gizlediğine ve Meryem Ana’nın burada öldüğüne inanılmaktadır. Müslümanlarca da kutsal sayılan evde, Papa VI. Paul’un 1967’deki ziyaretinden sonra, her yıl ağustos ayının 15. gününde ayinler düzenlenmekte ve bu ayinler büyük ilgi görmektedir.

Meryem Ana Evi, 1961 yılında Vatikan tarafından haç yeri ilan edilmiş ve Papa VI. Paul (1967), Papa II. Jean Paul (1979) ve Papa 16. Benedictus (2006) tarafından ziyaret edilmiştir.     

ÇİFTE KİLİSELER ( MERYEM ANA KİLİSESİ): Efes’te Bizans hamamlarının karşısında yer alan Çifte Kiliseler’in Hristiyanlık dünyası için son derece özel bir önemi vardır. Burası, 431 yılında konsüllerin toplandığı kilisedir. 2. yüzyılda Roma Dönemi’nde bir bazilikaya dönüşen yapı, Meryem Ana’ya adanmış ve burada yapılan 3.Konsül toplantısında Hz. İsa peygamberin hem Meryem Ana’nın hem de Tanrı’nın oğlu olduğu dogması kabul edilmiştir.

7. yüzyılda kilisenin apsisinden açılan bir kapıyla ikinci bir kilise inşa edilmiş ve böylece burası “Çifte Kiliseler” olarak tanınmıştır. Meryem Ana’ya adanan ilk kilise olması nedeniyle, 1967 yılında Papa 6. Paul’un kutsamasıyla kilise kutsal merkez olarak kabul edilmiştir.

İSABEY CAMİİ: Ayasuluk Tepesi’nde, Aziz John Bazilikası’nın batı yamacında bulunan İsa Bey Camii bir Selçuklu Dönemi yapısıdır. İsa Bey tarafından 1375 yılında inşa ettirilmiştir. Yapı, avlulu Türk camisi tipinin ve Anadolu sütunlu camilerinin bilinen en eski örneği olup süsleme teknikleri ve ana kapısının anıtsal yüksekliğiyle tipik Selçuklu mimarisi özelliklerini taşır.